Terapia grafomotoryczna co to i dla kogo?
Większości z nas terapia ręki lub terapia grafomotoryczna kojarzy się z pracą z dziećmi. Bo to już od najmłodszych lat już będąc w przedszkolu a później w szkole zachęcani byliśmy by ćwiczyć naszą grafomotorykę. Od czasów dzieciństwa byliśmy zapraszani do zajęć manualnych które miały skoordynować nasze zmysły słuch, wzrok i dotyk. To właśnie dzięki drobnym pracą plastycznym, dzięki szlaczkom i pracom manualnym dziś możemy zapinać guziki, wiązać sznurowadła czy zamykać na klucz drzwi. A wydawać by się mogło że to tylko rysowanie szlaczków. Terapia grafomotoryczna wpływa na całe nasze funkcjonowanie, na nasze życie codzienne i na wykonywanie nawet najmniejszych czynności.
Czym jest terapia grafomotoryczna?
Terapia, jak wiemy, to pewien określony sposób działania, leczenia, usprawniania, za pomocą odpowiednio dobranych zabiegów, metod. Terapia to także jedna z form rehabilitacji. Natomiast grafomotoryka dotyczy manualnej sprawności rąk. Sprawność ta, przejawia się w precyzji ruchów dłoni i palców. Dzięki tej prawności nasze palce i dłonie mogą być odpowiednio zwinne i szybkie. Zatem terapia grafomotoryczna ma na celu usprawnianie tych funkcji percepcyjno-motorycznych, dzięki którym poddawana terapii grafomotorycznej osoba, osiągnie optymalny poziom w zakresie samoobsługi. Terapia grafomotoryczna ma również na celu doskonalenie posiadanych już sprawności manualnych. To dzięki terapii ruchem dłoni nasze codzienne czynności nie będą sprawiać seniorom najmniejszych problemów. Motoryka i praca nad nią jest istotna jak się okazuje nie tylko dla dzieci ale i dla seniorów. Grafomotoryka to także umiejętność pisania i rysowania. Dzięki ćwiczeniom grafomotorycznym będziemy pracować nad swoją prawą i lewą półkulą mózgu. Będziemy mieć lepszą koordynację wzrokowo ruchową oraz nasza sprawność manualna się poprawi.
Dla kogo terapia grafomotoryczna?
W głównej mierze przeznaczona jest dla dzieci. U dzieci, do których skierowana jest terapia grafomotoryczna często zauważamy trudności z wiązaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, nawlekaniem. Dokładnie takie same trudności mogą towarzyszyć seniorom mającym problemy motoryczne. Młodzi i seniorzy niedokładnie kreślą linie, nie lubią wycinać, piszą niekształtne litery, nie utrzymują tempa pisania. Osoby starsze mają także trudności z równowagą czy staniem na jednej nodze. Zauważalne jest u nich zbyt małe lub zbyt silne napięcie mięśniowe, często nieprawidłowo trzymają długopis lub sztućce, używają do wykonywania ruchów nieadekwatnej siły i prędkości. Wyżej wymienione przejawy, to nie tylko nieprawidłowości pojawiające się w okresie rozwoju człowieka. Wszystko to możemy zaobserwować u osób, które już dawno zapomniały o dorastaniu. Objawy te nierzadko towarzyszą takim problemom wieku senioralnego jak parkinsonizm, RZS (reumatoidalne zapalenie stawów), czy osobom po przebytym udarze, które zmagają się z niedowładami lub zaburzeniami w obrębie zdolności poruszania się, a problem z wykonywaniem precyzyjnych ruchów ręki pojawia się niezależnie od stanu zdrowia tuż po 75 roku życia.
Przeprowadzono badania, dzięki którym możemy dowiedzieć się, jak z wiekiem zmienia się precyzja ruchów. Badania opracowano w 2017 roku w Zakładzie Fizjoterapii Klinicznej i Środowiskowej, AWF Warszawa z filią w Białej Podlaskiej. W podsumowaniu badań czytamy „Podsumowując całościowo wyniki badań, oceniających motorykę precyzyjną dłoni można powiedzieć, iż osoby starsze mają ręce wydolne funkcjonalnie. Wśród badanych bardzo mało było osób, którym choroba całkowicie uniemożliwiła wykonanie testów. W mojej opinii wynika to z możliwości kompensacyjnych i adaptacyjnych tego narządu.”
Konkluzja ta napawa optymizmem. Okazuje się bowiem, że mimo osłabienia precyzji ruchów i zmniejszenia zakresu ich wykonywania kompensacyjne zdolności rąk umożliwiają nam pracę nad poprawą stanu motoryki małej u osób starszych.
Jakie podjąć działania, by utrzymać lub usprawniać grafomotorykę naszych seniorów?
Należy przyjrzeć się możliwościom jakie niesie ze sobą terapia ręki i postarać się wprowadzić je w plany terapii zajęciowej. Ćwiczenia jakie proponowane są przez terapeutów ręki doskonale wpasują się w zajęcia podejmowane na świetlicach czy w pracowniach terapeutycznych. Świetni sprawdzi się także publikacja Małgorzaty Kospin w której znaleźć możecie mnóstwo ćwiczeń grafomotorycznych. Znajdziemy tam szlaczki i zadania poprawiające pracę półkul mózgowych. Znajdziemy tam proste ćwiczenia i te wymagające od nas więcej pracy i zaangażowania. Dzięki systematycznym ćwiczeniom grafomotorycznym możemy znacznie poprawić swoją codzienność i wpłynąć pozytywnie nie tylko na naszą motorykę ale też na nasze postrzeganie samych siebie. Dzięki lepszej sprawności stajemy się bardziej pewni siebie, lubimy siebie i akceptujemy bardziej zjawiska zachodzące w naszym ciele w okresie starości.
Przykłady ćwiczeń grafomotorycznych dla seniorów
- Przykłady ćwiczeń graficznych:
Wypełnianie konturowych rysunków, dla seniorów rysunki powinny być graficznie prostsze, a kontur wyraźniejszy. Możemy zastosować również kopiowanie rysunków przez kalkę lub cieńszy papier, kreślenie kształtów ruchami jednostajnym, rysowanie szlaczków i wzorów, poprawianie po liniach przerywanych. Świetnie sprawdzi się tu książka „Ćwiczenia na pamięć i koncentrację”, w której możemy znaleźć wiele form i kształtów.
- Przykłady ćwiczeń rozluźniających napięcie mięśniowe rąk:
Kolorowanie całej powierzchni papieru, malowanie form kolistych i falistych, zajęcia z pianką do golenia- na rozłożonej folii podopieczny rozmazuje piankę do golenia, rysuje koła, fale, sprężynki całą dłonią- na przemian raz prawą, raz lewą ręka. Świetnie sprawdzą się tu Kolorowanki proponowane przez czas-seniora.pl dzięki nim można ćwiczyć mięśnie rąk z jeszcze większą dokładnością. Ponadto Kolorowanki są świetne w indywidualnej pracy a także dobrze sprawdzają się w środowisku domowym.
- Przykłady ćwiczeń usprawniających czynności chwytno – manipulacyjne:
Ćwiczenia uczące zaciskania rąk w pięści, zakręcanie słoików, otwieranie pojemników, układanie form z pojedynczych elementów, przesypywanie ryżu, kaszy, wybranie z ziarenek kolorowych piłeczek, guzików, kamyczków z użyciem łyżki, przenoszenie w szczypcach. Dużo tego typu ćwiczeń znaleźć możecie w nowych publikacjach czas-seniora.pl. Wiele przykładów zajęć i scenariuszy możemy znaleźć w publikacjach „Terapia zajęciowa – scenariusze zajęć jesień, zima, wiosna, lato”. Dzięki zawartym w nim ćwiczeniom na każdą porę roku będziemy mogli sami czy w grupie ćwiczyć nasze umiejętności grafomotoryczne.
- Przykłady ćwiczeń usprawniających końce palców:
Ćwiczenia grafomotoryczne z jakimi tu się spotkamy to chociażby: nawlekanie koralików, stukanie czubkami palców, wydzieranki i naklejanki, malowanie palcami, pęczkiem waty, piórkiem, ścieranie za pomocą wacika, płatka higienicznego, lepienie z plasteliny, modeliny, przewlekanie sznureczków na tekturkach z dziurkami.
Przykłady zajęć na podstawie opracowania Pani mgr Małgorzaty Grabas (http://www.poradnia-strzelin.edu.pl).
Te oto ćwiczenia możecie znaleźć w "Pakiecie terapeuty zajęciowego" w części pierwszej i drugiej. W których to znajdują się ćwiczenia, gry, zabawy, sudoku, wykreślanki i wiele innych usprawniających pracę naszych dłoni i poprawiających współpracę półkul mózgowych miedzy sobą.
Gafomotoryka dla seniorów
Powyżej poznaliśmy zagadnienie grafomotoryki seniorów, wiemy już czym jest i do kogo jest kierowana oraz jakie ćwiczenia możemy wykonywać w jej zakresie. Biorąc pod uwagę naszą wiedzę z obszaru terapii zajęciowej zdajemy sobie sprawę, że mimo tego, iż jest ona pojęciem mieszczącym w sobie wiele metod i form pracy, możemy skutecznie uzupełniać je technikami stosowanymi w innych dziedzinach. To bardzo ważne by dostrzegać tkwiący w tym potencjał, dokształcać się i rozwijać, czerpać z doświadczenia innych. Przez zrozumienie możliwości przybliżamy do siebie założone cele, a one przybliżają naszych seniorów do osiągnięcia możliwie jak najlepszej sprawności. Mamy dziś do dyspozycji tak wiele różnego rodzaju pomocy z których możemy korzystać dlatego nic nie powinno nas ograniczać w naszej pracy grafomotorycznej z seniorami. Zatem do dzieła.
Autor: Anita Osowska