Czym jest terapia reminiscencyjna?
Z terapią reminiscencyjną jest łatwo się spotkać w domach pomocy społecznej czy domach dziennego pobytu. Terapię reminiscencyjną wykorzystują terapeuci także i w domach u chorego jak i w różnego rodzaju wyspecjalizowanych w tej terapii ośrodkach. Jak wskazuje słownik języka polskiego, reminiscencja to wspomnienie rzeczy, spraw minionych i refleksje z nimi związane. Zatem terapia stosująca reminiscencję polega na oddziaływaniu na psychikę chorego, podopiecznego, poprzez przywołanie najważniejszych, najbardziej istotnych i silnych wspomnień z przeszłości. Terapię reminiscencyjną uważa się za jedną z pozafarmakologicznych metod leczenia. Wymienia się ją wraz z terapią zajęciową, kinezyterapią czy fizjoterapią.
Na czym polega terapia reminiscencyjna?
Terapia reminiscencyjna polega na odwoływaniu się do historii osoby chorej do jej przeżyć i doświadczeń z wcześniejszych okresów życia. Terapia reminiscencyjna używa do tego różnego rodzaju bodźców takich jak stare fotografie, muzykę z minionych lat, ważne wydarzenia, przedmioty dawniej używane, filmy czy nawet nagrania z czasów młodości osoby chorej. Terapia ta, może być prowadzona w różnorodny sposób i wszystko zależy od możliwości osoby chorej i kreatywności terapeuty. Terapia reminiscencyjna może być prowadzona indywidualnie i grupowo co pozwala w większej grupie ludzi niejako przeżyć raz jeszcze miniony czas. W terapii indywidualnej z osobą chorującą możemy wejść nieco głębiej w emocje czy przeżycia jakie towarzyszą wybranym wspomnieniom. Należy jednak pamiętać że dużo ważniejsze jest organizowanie takich działań by chory mógł odnaleźć pozytywne emocje podczas terapii. To one pozytywne emocje stymulują chorego i dodają motywacji by uczestniczyć w terapii.
Jakie narzędzia wykorzystujemy w terapii reminiscencyjnej?
Jeśli to możliwe, możemy zorganizować specjalną salę służącą terapii reminiscencyjnej. Jest to jednak nie lada wyzwanie, ponieważ powinniśmy wiedzieć jakie wnętrza otaczały podopiecznego w okresie jego największej satysfakcji życiowej. Jak to sobie teraz wyobrażamy? Być może to pokój z kredensem i regałem na książki, wygodną kanapą i fotelami, może to fotel przy kominku, a może biurko obłożone sprawunkami. W tym pokoju ciężkie zasłony albo muślinowe firany, gramofon lub małe radio, kwiaty, pamiątki fotografie. Jesteśmy w stanie wyobrazić sobie taki pokój, ale to nie może być tylko nasze wyobrażenie, to musi być wspomnienie tej jednej konkretnej osoby. W rozumieniu terapii reminiscencyjnej, taka sala to prawdziwy luksus i często luksus nieosiągalny. Dlatego warto sięgać po bardziej dostępne narzędzia pracy. Podczas terapii używamy starych zdjęć, wspominamy sytuacje w jakich zostały zrobione, ludzi, którzy zostali na nich uwiecznieni i rozmawiamy o konkretnym wspomnieniu. Często wspomnienie to wiąże się z kolejnym i kolejnym pozwalając nam na stworzenie pewnej historii.
Przed wspólnym oglądaniem zdjęć w trakcie trwania terapii reminiscencyjnej warto skonsultować je z rodziną, o ile to możliwe. Zwykle jednak tak, ponieważ to oni najczęściej dostarczają nam fotografie wraz z informacjami, które są niezbędne do rozpoczęcia zajęć. Oglądając zdjęcia powinniśmy trochę o nich wiedzieć, np. kto na nich jest i w jakim roku zostały zrobione, by w umiejętny sposób nakierunkowywać wspomnienia podopiecznego. Pamiętajmy, że zdjęcia powinny kojarzyć się tylko z pozytywnymi wydarzeniami, miłymi wspomnieniami. Nostalgia nie jest niepożądaną reakcja, bardziej kłopotliwy jest smutek czy żal. Co jeszcze możemy stosować podczas terapii reminiscencyjnej? Podobnie jak zdjęcia możemy wykorzystywać pamiętniki, choć to o wiele bardziej intymna kwestia. Powinniśmy znać ich treść zanim zaczniemy wspólnie wspominać. Pamiętniki są też o wiele rzadziej spotykaną pamiątką niż fotografie, dlatego takie narzędzie w rękach terapeuty, to prawdziwy skarb.
Podczas zajęć z terapii reminiscencyjnej możemy wykorzystać również elementy muzykoterapii. W tym jej zastosowaniu ważne jest by muzyka pochodziła z czasów, kiedy podopieczny czuł się najszczęśliwszy. Z czasów, kiedy był najbardziej sprawny fizycznie i nic go nie ograniczało. Mówi się, że to muzyka młodych lat. O ile muzykę z młodości obecnych seniorów jest nam dość łatwo wyłuskać z istniejącego repertuaru o tyle kiedy to my się zestarzejemy, nasi terapeuci będą mieli twardy orzech do zgryzienia. Teraz świetnie działają ludowe przyśpiewki, biesiady, muzyka Mieczysława Fogga czy Krystyny Prońko. W przyszłości może być trudno odnaleźć się wśród gamy muzycznych możliwości.
To, co jeszcze możemy stosować podczas terapii reminiscencyjnej, to zapachy. Można to określić jako aromaterapię, ale w tym wypadku zapachy powinny, tak jak wcześniej wspomniana muzyka, kojarzyć się danej osobie pozytywnie. Może być to zapach lasu, zapach ogrodowych kwiatów, zapach pieczonego ciasta czy zapach powietrza po burzy, zapach ulubionych perfum. Należy pamiętać by nie przesadzić z zapachem. Każdy zapach, nawet ten najbardziej lubiany, w nadmiarze może spowodować chociażby zawroty głowy. Najmilej widziany byłby pewnie zapach pieczonego ciasta, o ile pochodzić będzie z ciasta, które można wspólnie skonsumować.
Ciekawym rozwiązaniem, choć w naszej rzeczywistości raczej niestosowanym, jest podróżowanie do miejsc, które danej osobie dobrze się kojarzą. Do wcześniejszego mieszkania, rodzinnej wsi czy miasta. To jedna z możliwości, ale też jedna z tych trudno osiągalnych. Trudnością w tym są również zmiany, które w naszym otoczeniu zachodzą błyskawicznie. Miasta i wsie się zmieniają, a mieszkania w swoim wcześniejszym kształcie pozostają jedynie do momentu sprzedaży. Wszystko to może okazać się zupełnie obce.
Jakie są efekty terapii reminiscencyjnej?
Hanna Pietraszek- Kusik w swojej pracy „Demencja. Metody Oddziaływań Pozafarmakologicznych” pisze, że stymulacja obszarów w mózgu związanych z tak zwanymi „kotwicami pamięci”, czyli zapamiętanymi i wielokrotnie powtarzanymi wspomnieniami, łagodzi zaburzenia zachowania, poprawiać może pamięć i orientację w przestrzeni. Terapia reminiscencyjna to właśnie jedna z takich kotwic, która niejako wydobywa od chorego pozytywne wspomnienia i emocje towarzyszące jego doświadczeniom.
Poza tym, że terapia reminiscencyjna przynosi wyżej wspomniane efekty, ma też kolejną wartość dodaną. Nasi podopieczni spędzają czas w sposób dla nich przyjemny, podczas zajęć osoby starsze są w centrum uwagi, są najważniejsi.
Jest jeszcze jeden aspekt terapii reminiscencyjnej, a mianowicie sama osoba terapeuty. Praca ze wspomnieniami, praca oparta na ludzkich uczuciach, to ogromne wyzwanie. Ważne jest, by osoba podejmująca się zastosowania takiej terapii była świadoma jakim narzędziem dysponuje. Jeśli nieodpowiednio użyjemy i nieumiejętnie pokierujemy narzędziami, którymi dysponujemy możemy wyrządzić komuś więcej krzywdy niż przynieść korzyści. Bądźmy wrażliwi, empatyczni i przewidujący. To z pewnością pomoże nam szybciej ujrzeć pożądane efekty tej emocjonalnej współpracy.
Autor: Anita Osowska